Жашоо цикл- бул "жумурткадан жумурткага чейин" өнүгүүнүн бардык этаптарынын жыйындысы, ал эми жумуртка жок болгон учурда, кандайдыр бир стадиядан жакынкы окшош баскычка чейин. Ар бир организмдин жашоосунун негизги биологиялык аспектилери жеке жана түрдүн сакталышын камсыз кылуучу адаптациялар болуп саналат.
Мителерде (эркин жашоочу жаныбарлардан айырмаланып) тамактануу үзгүлтүксүз камсыздалат, демек организмдин репродуктивдүү активдүүлүгү жогорулайт. Жашоо чөйрөсүнүн мейкиндик жана убактылуу чектелүүсүнөн улам мителердин көбөйүшүнүн көбөйүшү бул жердин популяциясынын тез көбөйүшүнө жана аны сактоо үчүн түрдү көчүрүү зарылдыгына алып келет.
Мителердин онтогенезинин бардык этаптарынын жана анын бир ээсинен экинчисине өтүү жолдорунун жыйындысы анын жашоо цикли деп аталат.
Циклдердин формалары
Паразиттер башка тирүү жандыктарды өнүктүрүү үчүн колдонгон организмдер экенин билип, жашоонун өнүгүшү үчүн кандай варианттар бар экенин түшүнүү керек. Классификация боюнча жөнөкөй жана татаал циклдер бар. Биринчиси ээсин алмаштыруусуз пайда болот. Мисал катары жумуртка курттун, амебанын, камчы куртунун жана башкалардын өнүгүшү кирет. Татаал топ бир эле учурда бир нече хостторду камтыйт. Бул омурткалуулар, балыктар, моллюскалар жана башкалар болушу мүмкүн. Мисал гельминттер.
Камчы курттарынын өнүгүү цикли ортодогу кожоюнду талап кылбайт.
Акыркы кожоюнга киргенден кийин мите курттар өсүп, көбөйөт. Личинкалар козгогучтун түрүнө жараша дененин ичинде калышы же денеден чыгып кетиши мүмкүн. Көпчүлүк учурларда, бөлүп чыгаруу ичеги аркылуу ишке ашат. Бул жөнөкөй тесттер аркылуу патогендин түрүн аныктоого мүмкүндүк берет.
Циклдик этаптардын өзгөчөлүктөрү
Өнүгүүнүн ар бир этабы өзүнүн өзгөчөлүктөрүнө ээ. Жада калса дарылоо ушул фактордун негизинде гана аныкталат. Бул, мисалы, бардык дары-дармектер личинкаларга таасир этпейт, ал эми жетилген мите курттардан арылуу бир топ оңой экендиги менен түшүндүрүлөт.
Мителердин аралык жана акыркы алып жүрүүчүсү гельминтоздун түрүнө жараша болот.
Бул жагынан алганда, келгиле, өнүгүү цикли кандай жүрүп жатканын карап көрөлү:
- Дисперсалдуу - бул айлампа акыркы этап эмес, булак болуп саналган аралык хост учурда бирден-бир вариант болуп саналганда, башкача айтканда, потенциалдуу акыркы хост жок болгондо болот. Мындай кырдаалда, аралык ээси андан ары өнүктүрүү жана тамактануу үчүн колдонулат.
- Активдүү өсүү - эң ылайыктуу шарттарга жеткенде, мите токтоп, ылайыктуу аппараттар бар болсо өзүн өзү бекитет жана жыныстык жактан жетилген абалга чейин өсө баштайт.
- Башка жашоо чөйрөсүнө миграция - жетилген индивид жумурткаларды көбөйткөндөн кийин, алар көпчүлүк учурда андан ары өнүгүү үчүн миграцияга чыгышат. Алар ар кандай жолдор менен бөлүштүрүлүшү мүмкүн. Көбүнчө мите курттар тамак-аш массасы менен тамак сиңирүү системасы аркылуу өтүшөт. Өлчөмү боюнча канга оңой кирип, бүт денеге тарагандар да бар.
- Жыныссыз көбөйүү - мителердин кээ бир түрлөрү көбөйүү үчүн экинчи өнөктөштү талап кылбаганы менен айырмаланат. Эң таң калыштуу мисал - ар бир стробилдин жетилген жумурткаларды көбөйтүүчү жатын бар болгон тасма курт.
Маанилүү түшүнүктөр
Паразиттер менен таанышууда биринчи кезекте баса белгилей турган нерсе - бул "хост" түшүнүгү. Бул мителердин өнүгүүсү жана көбөйүшү пайда болгон организм. "Аралык хост" өзүнчө турат. Бул учурда патоген акыркы ээси тарабынан камсыз кылынган эң жагымдуу чөйрөгө миграцияга мүмкүнчүлүк алганга чейин организмдин ичинде калат.
Цикл 1-4 хосттун алмашуусу менен пайда болушу мүмкүн. Бул учурда биринчиси орто, калгандары кошумча болуп саналат. Түз байланыш аркылуу же ортоңку хост аркылуу мителер акыркы кожоюнга кирет. Бул жерде өнүгүү жана жыныстык көбөйүү ишке ашат.
Мителердин өнүгүүсү ал акыркы кожоюнга киргенде башталат.
Суу сактагыч паразитизм жана хост-фидер деген түшүнүктөр да бар. Биринчи учурда, сөз болуп жатат кырдаал жөнүндө, анда мите, жеткен ылайыктуу шарттарды, мүмкүн бойдон калууда эч кандай өзгөрүүсүз узак убакыт бою, күтүү үчүн кыйла ыңгайлуу определение варианты.
Провайдер-ээситамак катары гана колдонулуучу организм. Эң жөнөкөй вариант - кычкач. Бул түрдөгү мителердин кантип азыктанаарын билүү менен, алардын бар болушу үчүн адамдын каны керек экенин түшүнүүгө болот, бирок алар адамдын денесинде жана денесинде көпкө турбайт.
Ошондой эле «мите суу сактагыч» же «суу сактагычтын ээси» түшүнүгү да айырмаланат. Бул организмде патоген узак убакытка чейин жашай турган, топтолуп, көбөйүп, айлана-чөйрөгө тарай турган ээси.
Паразиттердин биологиясы
Мите ташуучу өзүнчө каралат - адамдын организминде патогендүү мите курттар жашаган учурда, бирок оорунун өнүгүшү болбойт. Бирок, мындай адам башкаларга коркунуч жаратат.
Мите жана анын ээси бири-бирине таасир этет.
Паразиттин ээсине зыяндуу таасири:
- Механикалык;
- уулуу;
- Тамактан баш тартуу;
- ткандардын бүтүндүгүн бузуу.
Демек, хозяиндин организми "берет" жооп таасири мите.
Паразиттерден пайда болгон инфекциялар козгогучтун ээсинин сезгичтигине жараша бөлүнөт:
- Антропоноздук – адам кожоюндун милдетин аткарат;
- Зооноздук - ар кандай жаныбарлар кожоюн катары иштешет;
- Антропозооноздук оорулар – адамдарга жана жаныбарларга мүнөздүү инвазиялык жана жугуштуу оорулар.
Медициналык паразитология 3 негизги бөлүмдү камтыйт:
- Жөнөкөй мителер – протозоология.
- Мите курттар, гельминттер - гельминтология.
- Артроподдор - арахнология.
Жашоо циклинин этаптары
Көпчүлүк учурларда протозойлордун бир кожоюндан экинчисине өтүү фазасын ишке ашырууга ылайыкташтырылган атайын стадиялары бар. Бул этаптар көбөйүү деп аталат.
Ичеги мителериндежайылтуу этаптарыадатта тышкы чөйрөдөгү тажрыйбага ылайыкташкан. Көпчүлүк ичеги протозойлору тыгыз кабыкча менен капталган кисталарды түзөт. Бир катар түрлөрдүн (Entamoeba histolytica, E. coli, Lamblia intestinalis ж. б. ) кисталары жетилгенде, ядронун бир нече кезектешип бөлүнүшү пайда болот.
Жетилгенден кийинкөп ядролуу кистаЖаңы кожоюнда цитоплазма бөлүнүп, бир нече индивиддерди пайда кылат. Кисталар, адатта, азыктандыруучу заттардын запасы менен камсыздалат, алар жетилүү процессинде жана киста тышкы чөйрөдө калганда керектелет. Кокцидиянын көбөйүү стадиясы кабыкча менен капталган уруктанган ургаачы жыныс клеткасы (ооцист).
Көпчүлүк мите протозойлоромурткалуу жаныбарлардын ткандары жана каны вектордун жардамы менен бир хосттон экинчисине берилет. Көбөйүү стадиялары бул учурда локализованных канда же сырткы интегументинде омурткалуу. Чагас оорусунун козгогучу Trypanosoma cruzi ички органдардын клеткаларында лейшманиялык фазада көбөйөт. Мителердин лейшманиялык формалары трипаносомаларга айланып, канга өтүп, бирок анда көбөйбөйт.
Инфекциянын өтүшүвектор, кан соргуч ката аркылуу пайда болот. Индиялык висцералдык лейшманиоздун (кала-азар) козгогучу Лейшмама доновани векторго начар жетүүчү ткандардын гистофагоциттик клеткаларында көбөйөт. Бирок процесстин кеч этабында оорулуунун терисинде кеч лейшманоид – көп сандагы лейшманияны камтыган жара пайда болушу мүмкүн. Кээ бир учурларда, бул оору менен, лейшмания да кан кездешет. Безгек мителеринин көбөйүү стадиялары ээсинин канында айлануучу гамонттор.
Менен биргежайылтуу этаптарыкыртыш мителеринин жашоо циклинде деп аталгандар баринвазивдик этаптары, омурткалуулардын ээсине кирүү үчүн ылайыкташтырылган. Ошентип, Trypanosoma тукумунун өкүлдөрүнүн вектордо өнүгүшү метациклдүү трипаносомалардын пайда болушу менен аяктайт, алар вектордо көбөйбөйт жана омурткалуу жаныбарлардын ээсинде өнүгүүгө ыңгайлашкан.
Безгек мителеринин инвазивдик стадиялары спорозоиттер.
Гельминттердин топтору
Гельминттердин ар бир түрү белгилүү бир шарттарда гана өнүгөт. Өнүгүү шарттарына жараша мите курттар эки чоң топко бөлүнөт:биогельминттерЖанагеогельминттер.
Биогельминттер
үчүнбиогельминттерАларга эки же андан көп организмдердин катышуусу менен өнүккөн мите курттар кирет. Бир организмде курттун жетилген формалары, экинчисинде личинка стадиялары жашайт.
Чоңдор мителик кылып, жыныстык көбөйө турган организм деп аталатфинал(же так) ээси.
личинка формалары өнүгүп жаткан организм болуп саналатортоээси. Мисалы, бойго жеткен бодо тасма курт адамдын ичегисинде мите болуп, анын личинкаларынын өнүгүшү бодо малдын организминде болот.
Ошентип, бул тасма курт үчүн адамдар акыркы кожоюн, уйлар аралык ээси болуп саналат.
Биогельминттерге кирет көпчүлүк өкүлдөрү жалпак глистов типтеги.
Геогельминттер
ГеогельминттерБул мите курттар, алар өнүгүү учурунда кожоюндарын алмаштырууну талап кылбайт. Алардын жумурткалары организмден заң менен бирге сырткы чөйрөгө бөлүнүп чыгат жана белгилүү температурада жана нымдуулукта аларда личинкалар өнүгүп чыгат.
Личинкасы бар мындай жумуртка жугуштуу болуп калат. Адамдын организмине (ичегисинде) киргенден кийин личинкалар жумуртканын кабыгынан бошотулуп, айрым органдарга өтүп, жыныстык жактан жетилген формага айланат. Кээ бир гельминттерде личинка сырткы чөйрөдө жумурткадан бөлүнүп чыгат. Мындай личинка сууда же топуракта жашайт, өнүгүүнүн белгилүү этаптарынан өтөт жана андан кийин денеге тери аркылуу активдүү кирет.